Phương Tây nhìn người Châu Á thế nào?

• Tiến sĩ Kim Huỳnh
• Gửi cho BBCVietnamese.com từ Đà Nẵng

11 tháng 11 2011

Nhiều nước Phương Tây đã quen với xã hội đa văn hóa

Tôi đã đề cập đến những vấn đề, góc nhìn và sự phát triển gần đây mà người Việt cần biết trước khi họ mạo hiểm sang Phương Tây.

Tuy nhiên, tôi đã sao nhãng một câu hỏi rất quan trọng : “ Nói chung, người Tây nhìn và đối xử với người Việt và người Châu Á như thế nào ? ”Tin mừng là người Tây nói chung nhìn người Châu Á cũng giống như mọi người khác. Vì đạo đức tự do được phổ cập và cá thể được tôn vinh, nhiều nước Phương Tây tin yêu rằng mọi người nên được đối đãi bình đẳng và công minh. Có pháp lý ở mỗi nước khuyến khích và bảo vệ lý tưởng này, tức là trong việc làm và cả trong đời sống công cộng, không phân biệt nam hay nữ, mái ấm gia đình, giới tính, tôn giáo, dân tộc bản địa hoặc là chủng tộc. Quan trọng nữa là những luật đạo này phản ánh sự cởi mở và quyết tâm có công minh xã hội mà đã giúp cho phương Tây thành công xuất sắc và đáng được đến thăm hay định cư .

Nhưng dĩ nhiên, xã hội phương Tây, như bất cứ xã hội nào, không phải lúc nào cũng sống đúng theo lý tưởng của mình. Mặc dù những vụ phân biệt chính thức hay quá khích ít xảy ra, nhưng sự phân biệt thực sự vẫn còn. Theo kinh nghiệm của tôi sau khi ở Úc hơn 30 năm, rất hiếm khi xảy ra các vụ tấn công bạo lực do kỳ thị chủng tộc. Vì vậy, mỗi người đi nước ngoài, dù phải lo về an toàn cá nhân, nhưng không phải vì thế mà ngần ngại làm chuyến “Tây du ký”.

Tệ phân biệt mà người Châu Á nên chú ý quan tâm hơn là sự phân biệt “ tinh xảo hơn ”, hiện hữu trong những shop và quán ăn nơi mà người bán hàng và hầu bàn có vẻ như đối xứ với mình cộc lốc và uể oải hơn những khách không phải là người Châu Á. Đôi khi tất cả chúng ta bị phát hiện đang trò chuyện to bằng tiếng Việt và người qua đường nhìn tất cả chúng ta với thái độ khinh miệt. Và tất cả chúng ta hoàn toàn có thể nhận ra khi người khác cười khẩy vì những điều thông thường đại loại như râu tóc, ngón tay nhỏ dài, một món ăn không quen hay cách ta đậu xe hơi .

Hình mẫu rập khuôn

Ở nhiều nước phương Tây người Châu Á được xem như di dân thành công xuất sắc và hòa nhập tốt với hội đồng mới. Vì vậy, sự phân biệt không phải là thử thách hay bất công to lớn nhất. Thay vào đó, nhà trí thức Úc, Waleed Aly, đã nói rất đúng khi miêu tả rằng ở Úc ( và có lẽ rằng ở nhiều nước khác ), “ có mức độ cao của sự phân biệt chủng tộc mức thấp ”. Có nghĩa là người Châu Á bị ép buộc một cách vô hình dung sống theo sự mong đợi của người phương Tây và bị phê bình hay nhạo báng khi họ không tuân theo .Người Châu Á ở các nước phương Tây nhiều khi bị coi như trọn vẹn độc lạ với người Tây và đồng thời trọn vẹn giống hệt so với toàn bộ người Châu Á khác. Tóc “ ta ” luôn luôn đen và thẳng, mắt luôn luôn nghiêng, thao tác luôn luôn khó khăn vất vả, học toán luôn luôn giỏi và luôn luôn có hiếu. Đương nhiên, ấn tượng bất di bất dịch này không phải là yếu tố xấu thực ra ; yếu tố ở đây là yếu tố rập khuôn .Như tôi sẽ lý giải dưới đây : tất cả chúng ta nên chống lại mẫu rập khuôn này vì chúng ngăn trở sự quan hệ cá thể và việc làm chuyên nghiệp của người Châu Á ở quốc tế và nhiều lúc cả ở trong nước. Hơn nữa, tất cả chúng ta nên phản đối sự phân biệt này không phải là vì sự văn minh trong đời sống của “ người Ta ” thôi, mà còn để nâng cao nền đức hạnh và văn minh của Phương Tây nữa. Như ông Martin Luther King đã dạy, “ sự bất công ở bất kể nơi nào cũng là sự rình rập đe dọa bất công khắp mọi nơi ”.

Quan hệ tình yêu

Có nhiều điều đáng kính trọng về mối quan hệ giữa người châu Á và người phương Tây. Quan hệ này hoàn toàn có thể là cầu nối ở giữa hai xã hội khác nhau .Cơ bản là, và chắc như đinh là việc này không làm ai kinh ngạc, phụ nữ Châu Á mê hoặc với phái mạnh Tây hơn phái mạnh Châu Á mê hoặc với phụ nữ Tây. Theo số liệu tìm hiểu dân số ở Mỹ, năng lực phụ nữ Mỹ gốc Châu Á kết hôn với người ngoài chủng tộc cao gấp đôi phái mạnh Mỹ gốc Châu Á lấy vợ ngoài chủng tộc.

Một lý do giải thích sự chênh lệch này là hình tượng của phụ nữ Châu Á ở phương Tây là thanh lịch, quyến rũ và đẹp kỳ lạ. Một bằng chứng hiển nhiên là trong những phim nổi tiếng như Rambo: First Blood Part II, Good Morning Vietnam, Đông Dương và Người Mỹ Thầm Lặng (cả hai bản làm 1958 và 2002), các diễn viên nữ Việt Nam chính trong phim này rất xinh, nhưng cũng thần bí và có nhiều trắc trở trong đời sống.

Các học giả về giới và Châu Á học khẳng định chắc chắn rằng việc Tây Phương ham thích phụ nữ Châu Á gắn liền với cái nhìn cho rằng họ mềm mỏng và dễ phục tùng. Vì vậy, việc đàn ông Tây theo đuổi đàn bà Châu Á gắn với mộng tưởng tương hỗ, thuần hoá và truyền bá văn minh cho xã hội Châu Á. Ngoài ra, mẫu đàn bà hiền lành và nghiêm trang dễ lôi cuốn những đàn ông Tây có ý niệm truyền thống cuội nguồn – họ nghi vấn tác động ảnh hưởng của chủ nghĩa nữ quyền lên vẻ đẹp và vai trò về giới .Cần nói rõ là tôi không có ý cho rằng mọi đàn ông Tây quan hệ với phụ nữ Châu Á đều có mộng tưởng thuộc địa hoặc luyến tiếc quá khứ. Tôi chỉ muốn nói là hai sự thôi thúc này đã góp phần đưa tới hình tượng thống trị của phụ nữ Châu Á ở Phương Tây và hoàn toàn có thể giúp lý giải tại sao quan hệ giữa “ nữ Ta ” và “ nam Tây ” phổ cập hơn quan hệ giữa “ nữ Tây ” và “ nam Ta ” .Nguồn hình ảnh, GettyChụp lại hình ảnh ,Hình tượng phụ nữ Nước Ta gắn liền với chiếc áo dài

Đàn ông Á Châu tương đối không hấp dẫn ở phương Tây nói chung vì bị xem là quá yểu điệu về cơ thể và quá gia trưởng về xã hội. Trong văn hóa phương Tây, tính điển hình của đàn ông Châu Á là đầy sát khí và thủ đoạn (nổi tiếng nhất là Hoàng Đế Nhà Minh tàn ác trong Flash Gordon). Những đàn ông Châu Á đáng yêu thường là hơi lập dị và tức cười (Jackie Chan, Pat Morita hay John Cho). Trong cả hai trường hợp (kẻ hung ác và bạn tri kỷ), nhân vật Châu Á không bao giờ bằng được anh hùng Phương Tây rắn chắc và tự tin, và ít khi giành được người đẹp.

Trong khi đàn bà Châu Á hoàn toàn có thể cung ứng ý niệm truyền thống lịch sử của Tây Phương về phụ nữ, đàn ông Châu Á trở nên kém mê hoặc hơn khi được so với ý niệm truyền thống cuội nguồn ở Tây Phương về phái mạnh. Người đàn ông Phương Tây lý tưởng là vạm vỡ và quả quyết, còn người đàn ông Châu Á lý tưởng là khôn khéo và kín kẽ .Quan niệm của Phương Tây về đàn ông Châu Á hoàn toàn có thể đổi khác trong tương lai, nhất là nếu thế kỷ này tiến triển thành “ Thế kỷ của Châu Á ”. Tuy thế, cũng giống như không có môn thể thao hay game show nào lại hạng sang hơn môn thể thao hay game show khác, có lẽ rằng phái mạnh Châu Á thực ra không khá hơn hay kém hơn đàn ông phương Tây, tối thiểu là về mỹ học ? Có lý do nào trong thế kỷ 21 để ta tin rằng to lớn hơn thì luôn luôn tốt hơn ?Như vậy, quan trọng hơn là ta cạnh tranh đối đầu với định kiến rằng đàn ông Châu Á không mê hoặc vì nó không sáng tỏ và có đặc thù sô vanh. Chúng ta cũng nên hoài nghi tư tưởng Nho giáo đặt đàn ông vào vị trí cao nhất trong mái ấm gia đình và hội đồng. Những mạng lưới hệ thống cấp bậc gia trưởng đã lỗi thời và bất công, không riêng gì làm phụ nữ Tây phát chán, mà phụ nữ Châu Á cũng thấy thế khi họ “ đoạn tuyệt ” với những truyền thống cuội nguồn và đạo đức đã bắt họ ở nhà và sống dưới quyền hành của đàn ông.

Trong Tạp chí Châu Á và Hoa Kỳ Học nhà nghiên cứu Kumiko Nemoto đã phỏng vấn vài chục phụ nữ Hoa Kỳ gốc Châu Á, những người đã từng hẹn hò hay lấy chồng da trắng. Tất cả những phụ nữ này thể hiện sự buồn giận với đàn ông Châu Á vì họ nhìn thấy sự lạc hậu, thiếu thông cảm và hờ hững. Theo một người được phỏng vấn, đàn ông Châu Á, “không phải là người hào hoa phong nhã…Họ không trìu mến…Tôi nghĩ cá tính của tôi không phù hợp với nhiều đàn ông Châu Á vì tôi quá tự lập.…tôi có tinh thần hướng ngoại quá cao.”

Tôi đã từng nghe những người phụ nữ Nước Ta ở những độ tuổi khác nhau và ở những nơi khác nhau biểu lộ sự buồn giận tương tự như về đàn ông Việt. Mới đây, khi tôi ráng “ làm mối ” một người bạn nam cho một người nữ, tôi nhấn mạnh vấn đề anh này chu đáo và văn minh, anh ấy trưởng thành trong thực trạng khó khăn vất vả nên biết lo cho mình và chăm nom cho người khác, anh ấy nấu ăn ngon lành và lau nhà thật sạch .Chị ấy vấn đáp, “ Tất cả điều đó sẽ đổi khác khi anh ấy có vợ. ” Câu này làm cho tôi phải xem xét rằng đàn ông Châu Á nên tâm lý lại thái độ của mình so với tình bạn và tình yêu, việc làm trong nhà và việc làm nuôi con nếu muốn tránh cảnh đơn độc suốt đời.

Cái trần bằng tre

Tác giả Mỹ gốc Nước Hàn, Wesley Yang, mới viết bài tranh luận trong New York Magazine chứng minh và khẳng định nhiều phòng thao tác ở Mỹ đã Open cái “ trần bằng tre ” có năng lực trấn áp một cách kín kẽ người Châu Á không cho họ vươn lên. Ông Yang xác nhận trong những nghề làm ăn qua nhiều thập kỷ, người gốc Châu Á đã chiếm lợi thế như kinh doanh thương mại, luật, y khoa và công nghệ thông tin. Nhưng lúc bấy giờ có rất ít người Châu Á giành được vị trí quản trị và giám đốc .Ông Yang tố cáo cái “ thành kiến vô thức ” này, nhưng lại phê bình nặng nề hơn những người Châu Á làm cho thành kiến lê dài. Đặc biệt, sự bất tài của người Đông Á trong biểu lộ tình cảm, sáng tạo độc đáo và ý chí của họ, có nghĩa là có định kiến nhìn người Châu Á như người máy hơn là con người .Nói cách khác, người Châu Á ở Phương Tây được nhìn nhận như xe máy Honda chắc như đinh và bền, nhưng còn thiếu điểm đặc trưng văn minh và mốt của xe máy Vespa và thua xa xe hơi BMW can đảm và mạnh mẽ và sang chảnh. Nghĩa là ở phương Tây nhân viên cấp dưới Châu Á được nhìn nhận xuất sắc, miễn là họ cúi đầu thao tác cần mẫn và không yên cầu nhiều quá .Tôi cũng thích sự nhiệt huyết của ông Yang, nhưng tự hỏi liệu có phải ông Yang chống đối đạo đức Châu Á chỉ để phục tùng lý tưởng Mỹ về việc làm và sự chỉ huy. Hình như ông Yang đang kêu inh ỏi, “ Chúng ta người Châu Á cũng trở thành phương Tây được ! ”Điều này đưa ra một thắc mắc, “ Người Châu Á hoàn toàn có thể đạt được thành công xuất sắc và góp phần cho phương Tây trong lúc còn trung thành với chủ với Châu Á không ? ” Tôi kỳ vọng câu vấn đáp là “ Có thể ”.

Châu Á hơn nữa

Việc thứ nhất mà người Châu Á trẻ nên xem xét là học thêm về cội nguồn của chính mình. Người Châu Á muốn chuyển dời đến phương Tây nên nắm lịch sử vẻ vang, văn hóa truyền thống, xích míc, thử thách và sắc thái xã hội gốc của chính mình. Không có kiến thức và kỹ năng này, thì không khi nào biến hóa định kiến về Châu Á ở Phương Tây được .Đối với nhiều du học sinh Châu Á, việc thông thuộc kỹ năng và kiến thức xã hội, thời sự và di sản văn hóa truyền thống của mình có nhiều quyền lợi cho việc học tập. Nhiều khi, tôi tận mắt chứng kiến sinh viên Châu Á ở Úc không thành công xuất sắc trong bài tiểu luận và khu công trình điều tra và nghiên cứu hoặc không tham gia vào đàm đạo trong lớp, không phải là vì kém tiếng Anh, mà vì thiếu những ví dụ, yếu tố và sáng tạo độc đáo được rút ra từ kinh nghiệm tay nghề của quốc gia mình .Tôi thường nghe nói những loại tâm lý và học tập kiểu Châu Á ( đơn cử ở Nước Ta ) là quá bị động, nên phải tái tạo cho năng động và phát minh sáng tạo hơn. Có thể quan điểm này đúng, tuy nhiên có xích míc trong việc đấu tranh để cho năng động và phát minh sáng tạo hơn nhưng rốt cuộc chỉ thành ra “ như phương Tây thôi ”.

Cuốn sách gây tranh cãi và bán chạy như tôm tươi của bà Amy Chua, Khúc chiến ca của Hổ mẹ, thăm dò những sự khác biệt rõ ràng trong phương pháp nuôi con của người Trung Quốc và người Tây. Bà Chua mô tả những chuyện kinh khiếp và hài hước khi nuôi hai đứa con gái: bắt chúng thi điểm cao nhất, từ chối niềm vui phù phiếm và bắt buộc học bài và tập chơi nhạc vài tiếng mỗi ngày.

Bà Chua nói học gạo “bị đánh giá thấp ở Hoa Kỳ”, trong khi bà cho rằng học gạo giúp làm tăng tiến trí óc, dũng cảm chịu đựng và cho ta cảm giác mình đạt thành tích nhờ gắng sức. Sau khi con mình trở nên xuất sắc – trong trường học, khi chơi piano, bơi lội – con mình sẽ thấy hoạt động ấy vui hơn và giá trị hơn (ý niệm này cũng được thể hiện rõ trong loạt phim TheKarate Kid và Kung Fu Panda). Bà mẹ hổ cho rằng: hổ con kiên tâm chứ không yếu đuối, bà mẹ luôn chuẩn bị chúng cho tương lai và chứng minh tình yêu của mẹ hổ qua hy sinh lớn lao.

Khi thao tác với vài trăm sinh viên Tây mỗi năm, tôi thấy là họ cũng nên mang tính Châu Á hơn một chút ít. Nhiều khi họ bỏ quên hai bổn phận chính của sinh viên : im re và nghe lời. Sinh viên Tây thường nghĩ họ có lợi khi tweet, blog, SMS, hơn là cần phải học từ thầy cô giáo hoặc trong sách vở. Đôi khi vì họ rất bận “ multi-tasking ” ( làm nhiều việc làm trong một lúc ), họ không thu được hiệu quả gì. Đương nhiên, lúc bấy giờ nhiều sinh viên Châu Á cũng thiếu tập trung chuyên sâu và thiếu sự rèn luyện trí óc ; những người này cũng nên mang tính Châu Á hơn.

Để hiểu người Tây thấy người Ta như thế nào, bạn nên biết là mỗi bên không phải là hoàn hảo và mỗi bên đều có những điểm và tính cách có thể giúp bên kia. Dĩ nhiên người Việt đã biết điều này từ lâu. Trong lịch sử lâu dài, người Việt nhiều lần phải vay mượn, thích nghi, và pha trộn ảnh hưởng từ nước ngoài, những ảnh hưởng mà sau một thời gian người Việt xem chúng là “của mình”.

“ Không có văn hóa truyền thống tinh khiết, ” là lời nhắc của nhà nghiên cứu Hữu Ngọc. “ Tất cả là sự trộn lẫn. ” Quan niệm này được chứng tỏ trong truyền thuyết thần thoại nguồn gốc dân tộc bản địa ( “ con Rồng cháu Tiên ” ), ngôn từ ( quốc ngữ ), tôn giáo ( tam giáo ), thời trang ( áo dài ) và thức ăn ( phở ). Vì vậy, nếu quá khứ là hướng dẫn cho hiện tại, thì người người trẻ tuổi Nước Ta chuyển đến phương Tây không cần sợ bị ô nhiễm văn hóa truyền thống lạ lẫm làm cho mình mất thiêng. Chúng ta sống sót ở giữa phương Đông, phương Tây và những nơi khác, và đồng thời vẫn là người Việt đầy tự tôn.

Tiến sĩ Kim Huỳnh là giảng viên tại Đại Học Quốc Gia Úc, đã đăng tiểu sử về gia đình mình trong cuốn Where the Sea Takes Us: A Vietnamese-Australian Story (HarperCollins 2008) và là một trong hai chủ bút của cuốn sách The Culture Wars: Australian and American Politics in the 21st Century (Palgrave MacMillan 2009). Bản gốc tiếng Việt được bà Hà Thị Thu Hương từ Trung tâm Integrated Culture and Language Studies (ICLS) chỉnh sửa đôi chút và BBC biên tập lại.

Source: https://mentoring.edu.vn
Category: ĐẶC ĐIỂM TÍNH CÁCH